അബ്ദുല്ലാഹി(റ)യിൽ നിന്നു നിവേദനം:
ഞാൻ നബി(സ) യോടൊന്നിച്ച് ഒരു കൃഷിയിടത്തിലായിരുന്നു. നബി(സ) ഒരു ഈത്തപ്പനമരത്തിൽ ചാരിയിരിക്കുകയായിരുന്നു. അപ്പോൾ ജൂതന്മാർ ആ വഴിക്കു കടന്നുവന്നു. അപ്പോൾ റൂഹിനെ പറ്റി നബി(സ)യോട് ചോദിക്കാൻ അവരിൽ ചിലർ ചിലരോട് പറഞ്ഞു. അപ്പോൾ ചിലർ പറഞ്ഞു: അദ്ദേഹത്തെപ്പറ്റി നിങ്ങളുടെ അഭിപ്രായമെന്താണ്?. അപ്പോൾ അവരിൽ ചിലർ പറഞ്ഞു: നിങ്ങൾ വെറുക്കുന്നതുകൊണ്ട് നിങ്ങളെ അദ്ദേഹം സ്വീകരിക്കുകയില്ല. അപ്പോൾ അവർ പറഞ്ഞു: അദ്ദേഹത്തോട് ഞ്ഞിങ്ങൾ ചോദിക്കൂ. അങ്ങനെ റൂഹിനെപ്പറ്റി നബി(സ)യാദവർ ചോദിച്ചു. അപ്പോൾ നബി(സ) ഒന്നും പറഞ്ഞില്ല. അപ്പോൾ നബി(സ)ക്ക് വഹ്‌യ്‌ വരുന്നുവെന്ന് ഞാൻ മനസ്സിലാക്കി. തുടർന്ന് ഞാൻ എന്റെ സ്ഥലത്ത് നിന്നു. വഹ്‌യ്‌ വന്നപ്പോൾ നബി(സ) പറഞ്ഞു: “റൂഹിനെ കുറിച്ച് താങ്കളോടാവർ ചോദിക്കുന്നു: പറയുക; റൂഹ് എന്റെ രക്ഷിതാവിന്റെ കാര്യത്തിൽ പെട്ടതാകുന്നു. അറിവിൽ നിന്ന് അല്പമല്ലാതെ നിങ്ങൾക്ക് നൽകിയിട്ടില്ല”. (ബുഖാരി: 4352)നബി(സ)യോട് അവർ ചോദിച്ച റൂഹിനെ വിവക്ഷ എന്താണെന്നതിൽ അഭിപ്രായാന്തരമുണ്ട്.  ഹാഫിള് എഴുതുന്നു:

ആയത്തിൽ പറഞ്ഞ റൂഹിനെ വിവക്ഷ എന്താണെന്നതിൽ പല അഭിപ്രായങ്ങളും പണ്ഡിതന്മാർ ഉദ്ധരിക്കുന്നുണ്ട്. ജിബ്‌രീലി(അ)നെ കുറിച്ചാണ് അവർ ചോദിച്ചതെന്നും കുറെ നാവുകളുള്ള ഒരു മലക്കിനെ കുറിച്ചാണെന്നും അഭ്പ്രായമുണ്ട്. അധിക പണ്ഡിതന്മാരും പറയുന്നത് ശരീരത്തിൽ ജീവൻ നിലനിൽക്കാനാവശ്യമായ ആത്മാവിനെ കുറിച്ചാണ് അവർ ചോദിച്ചതെന്നാണ്. ആത്മാവ് ശരീരത്തിൽ പ്രവേശിക്കുന്നതിന്റെയും അത് ശരീരവുമായി കൂടിക്കലരുന്നതിന്റെയും രൂപമാണ് അവർ ചോദിച്ചതെന്ന് ചിന്തകന്മാർ പറയുന്നു. ഇത് അല്ലാഹു മാത്രം അറിയുന്ന കാര്യമാണ്. (ഫത്ഹുൽ ബാരി: 13/204)

ഹാഫിള് തുടരുന്നു:

قال القرطبي: الراجح أنهم سألوه عن روح الإنسان لأن اليهود لا تعترف بأن عيسى روح الله، ولا تجهل أن جبريل ملك، وأن الملائكة أرواح.(فتح الباري: ٢٠٤/١٣)

മനുഷ്യരുടെ ആത്മാവിനെ കുറിച്ചായിരുന്നു അവരുടെ ചോദ്യമെന്നതാണ് പ്രബലം. കാരണം ഈസാ നബി(അ)അല്ലാഹുവിന്റെ റൂഹാണെന്ന കാര്യം ജൂതന്മാർ അംഗീകരിക്കുന്നില്ല. ജിബ്‌രീൽ(അ) മലക്കാണെന്നും മലക്കുകൾ ആത്മാക്കളാണെന്നുമുള്ള വിഷയം അവർക്ക് അജ്ഞാതവുമല്ല. (ഫത്ഹുൽ ബാരി: 13/204)

ഇമാം റാസി(റ) യെ ഉദ്ദരിച്ച് ഹാഫിള് പറയുന്നു:

 المختار أنهم سألوه عن الروح الذي هو سبب الحياة وأن الجواب وقع على أحسن الوجوه وبيانه أن السؤال عن الروح يحتمل عن ماهيته وهل هي متحيزة أم لا وهل هي حالة في متحيز أم لا وهل هي قديمة أو حادثة وهل تبقى بعد انفصالها من الجسد أو تفنى وما حقيقة تعذيبها وتنعيمها وغير ذلك من متعلقاتها قال وليس في السؤال ما يخصص أحد هذه المعاني إلا أن الأظهر أنهم سألوه عن الماهية وهل الروح قديمة أو حادثة والجواب يدل على أنها شيء موجود مغاير للطبائع والأخلاط وتركيبها فهو جوهر بسيط مجرد لا يحدث إلا بمحدث، وهو قوله تعالى كن فكأنه قال هي موجودة محدثة بأمر الله وتكوينه ولها تأثير في إفادة الحياة للجسد ولا يلزم من عدم العلم بكيفيتها المخصوصة نفيه قال ويحتمل أن يكون المراد بالأمر في قوله من أمر ربي الفعل كقوله وما أمر فرعون برشيد أي فعله فيكون الجواب الروح من فعل ربي وإن كان السؤال هل هي قديمة أو حادثة فيكون الجواب إنها حادثة( فتح الباري شرح صحيح البخاري: ٢٠٤/١٣)

ജീവന്റെ നിമിത്തമായ ആത്മാവിനെ കുറിച്ചായിരുന്നു നബി(സ)യോട് ജൂതന്മാർ ചോതിച്ചതെന്നാണ് നാം പ്രബലമായി കാണുന്ന വീക്ഷണം. ഏറ്റവും നല്ല രൂപത്തിൽ അതിനു മറുപടിയും പറഞ്ഞു. അതിങ്ങനെ വിശദീകരിക്കാ. റൂഹിനെ കുറിച്ചുള്ള ചോദ്യം അതിന്റെ യാഥാർത്ഥ്യത്തെ കുറിച്ചാകാം. അതിന് സ്ഥലം ഉണ്ടോ ഇല്ലേ എന്നതിനെ പറ്റിയും ആകാം. അത് ഒരു സ്ഥലത്ത് ഇറങ്ങിയതാണോ അല്ലെ എന്നതിനെ ചൊല്ലിയും ആകാം. അത് ആദിയാണോ അനാദിയാണോ, ശരീരവുമായി പിരിഞ്ഞാൽ അത് നശിക്കുമോ ഇല്ലേ, അതിന് ലഭിക്കുന്ന ശിക്ഷയുടെയും സുഖങ്ങളുടെയും യാഥാർത്ഥ്യം എന്താണ്, തുടങ്ങിയ അതുമായി ബന്ധമുള്ള പലതുമാകാം ചോദ്യത്തിന്റെ താല്പര്യം.

റാസി(റ) തുടർന്ന് പറയുന്നു: ഈ ആശയങ്ങളിൽ ഏതെങ്കിലും ഒന്നിനെ പ്രത്യേകമാകുന്ന യാതൊന്നും ചോദ്യത്തിലില്ല. എങ്കിലും റൂഹിനെ യാഥാർത്ഥ്യത്തെക്കുറിച്ചും അത് ആദിയാണോ അനാദിയാണോ എന്നതിനെ കുറിച്ചും ആയിരുന്നു അവരുടെ ചോദ്യം എന്നാണ് കൂടുതൽ വ്യക്തമാകുന്നത്.

ആത്മാവ് പ്രകൃതികളിൽ നിന്നും ചേരുവകളിൽ നിന്നും സംയുക്തങ്ങളിൽ നിന്നും വ്യതിരിക്തമായി നൽകുന്ന, ഉള്ള ഒരു വസ്തുവാണ് റൂഹ്എന്ന മറുപടി കാണിക്കുന്നു. എന്നുവരുമ്പോൾ പദാർത്ഥമുക്തവും വ്യത്യസ്ത പ്രകൃതികളുടെ സങ്കലനമില്ലാത്തതുമായ ജൗഹറാണ് റൂഹ്. ഒരാൾ ഉണ്ടാക്കാതെ അതുണ്ടാവുകയില്ല. അത് “ഉണ്ടാകൂ” എന്ന അല്ലാഹുവിന്റെ നിർദ്ദേശമാണ്. അപ്പോൾ നബി(സ) ഇപ്രകാരം മറുപടി നല്കിയതുപോലെയായി: “റൂഹ് പുതുതായി ഉണ്ടായതാണ്. അല്ലാഹുവിന്റെ നിർദ്ദേശം കൊണ്ടും സൃഷ്ടിക്കൽകൊണ്ടുമാണ് അതുണ്ടായത്. ശരീരത്തിൽ ജീവൻ നിലനിർത്തുന്നതിൽ അത് പ്രതിഫലനം സൃഷ്ടിക്കുന്നു. അതിന്റെ സവിശേഷ രൂപവും ഭാവവും അറിയില്ലെന്നതിനാൽ അതിനെ നിഷേധിക്കാൻ പറ്റില്ല.

“റൂഹ് എന്റെ രക്ഷിതാവിന്റെ കാര്യത്തിൽ പെട്ടതാകുന്നു” എണ്ണത്തിലുള്ള അംറിന്റെ അർത്ഥം പ്രവൃത്തി എന്നുമാകാം. പ്രവൃത്തി എന്ന അർത്ഥത്തിൽ അംറ് എന്ന പടം ഖുർആനിൽ തന്നെ വന്നിട്ടുണ്ട്. അല്ലാഹു പറയുന്നു: “ഫിർഔനിന്റെ പ്രവർത്തനം വിവേകപൂർണ്ണമല്ലതാനും(ഹൂദ്: 97). ഇവിടെ അംറിനർത്ഥം പ്രവർത്തനം എന്നാണു. അപ്പോൾ മറുപടിയുടെ സാരം റൂഹ് എന്റെ രക്ഷിതാവിന്റെ പ്രവൃത്തിയിൽ പെട്ടതാണ് എന്നാണ്. റൂഹ് ആദിയാണോ അനാദിയാണോ എന്നാണ് ചോദ്യമെങ്കിൽ അത് അനാദിയാണെന്നുമാണ് മറുപടി. (ഫത്ഹുൽ ബാരി: 13/204)

ചുരുക്കത്തിൽ അവരുടെ ചോദ്യത്തിന്റെ വ്യക്തമായ മറുപടി തന്നെയാണ് നബി(സ) നൽകിയത്. ഇനി റൂഹിനെ കുറിച്ച് പണ്ഡിതന്മാർ നൽകിയ വിശദീകരണങ്ങൾ എന്തെല്ലാമാണെന്ന് നമുക്ക് പരിശോധിക്കാം. ഖാളീ ഇയാള്(റ) എഴുതുന്നു:

قال القاضي : وقد اختلف الناس في الروح – ما هي ؟ اختلافا لا يكاد يحصر ، فقال كثير من أرباب المعاني وعلم الباطن المتكلمين : لا تعرف حقيقته ، ولا يصح وصفه ، وهو مما جهل العباد علمه ، واستدلوا بقوله تعالى : قل الروح من أمر ربي وغلت الفلاسفة فقالت بعدم الروح ، وقال جمهور الأطباء : هو البخار اللطيف الساري في البدن ، وقال كثيرون من شيوخنا : هو الحياة ، وقال آخرون : هي أجسام لطيفة مشابكة للجسم يحيى لحياته ، أجرى الله تعالى العادة بموت الجسم عند فراقه ، وقيل : هو بعض الجسم ، ولهذا وصف بالخروج والقبض وبلوغ الحلقوم ، وهذه صفة الأجسام لا المعاني ، وقال بعض مقدمي أئمتنا : هو جسم لطيف متصور على صورة الإنسان داخل الجسم ، وقال بعض مشايخنا وغيرهم : إنه النفس الداخل والخارج ، وقال آخرون : هو الدم ، هذا ما نقله القاضي ، والأصح عند أصحابنا : أن الروح أجسام لطيفة متخللة في البدن ، فإذا فارقته مات. (شرح مسلم: ٣٦٤/٦)

റൂഹിനെ യാഥാർത്ഥ്യം എന്താണെന്നതിൽ തിട്ടപ്പടുത്താൻ സാധിക്കാത്തവിധം അഭിപ്രായങ്ങൾ നിലവിലുണ്ട്. വചനവൈജ്ഞാനികശാസ്ത്രപണ്ഡിതന്മാരിൽ നിന്നുള്ള ആത്മജ്ഞാനികൾ പറയുന്നത് അതിന്റെ യാതാർത്ഥ്യം എന്താണെന്ന് അറിയില്ലെന്നും അതിനെ വർണ്ണിക്കാൻ കഴിയില്ലെന്നും അടിമകൾക്കറിയാത്ത വിഷയവുമാണ് അതെന്നുമാണ്. “റൂഹ് എന്റെ രക്ഷിതാവിന്റെ കാര്യത്തിൽ പെട്ടതാകുന്നു” എന്ന ഖുർആനികവചനം ഇതിനു പ്രമാണമായി അവർ എടുത്തുകാണിക്കുന്നു.

എന്നാൽ ഫിലോസഫികൾ അതിർകടന്ന് റൂഹ് എന്നൊന്ന് ഇല്ലെന്ന് പറയുന്നു. ബഹുഭൂരിഭാഗം വൈദ്യന്മാരും അഭിപ്രായപ്പെടുന്നത് ശരീരത്തിൽ സഞ്ചരിക്കുന്ന മാർദ്ദവമായ ഒരു ആവിയാണ് റൂഹ് എന്നാണ്. നമ്മുടെ ഗുരുവര്യരിൽ പലരും റൂഹ് ജീവനാണെന്ന് പറയുന്നു. മറ്റു ചിലർ പറയുന്നതിങ്ങനെ: ശരീരവുമായി കെട്ടുപിണങ്ങി നിൽക്കുന്ന, മാർദ്ദവമായ പദാർത്ഥങ്ങളാണ് റൂഹ്. അതുണ്ടാകുമ്പോൾ ശരീരം ജീവിക്കും. അത് ശരീരവുമായി പിരിയുമ്പോൾ ശരീരം മരിക്കുകയെന്നത് അല്ലാഹു സ്വീകരിച്ചുവരുന്ന ഒരു സമ്പ്രദായമാണ്. ശരീരത്തിന്റെ ഭാഗമാണ് റൂഹ് എന്നാണ് മറ്റൊരു പക്ഷം. പുറപ്പെടുക, പിടിക്കുക, തൊണ്ടക്കുഴിയിൽ എത്തുക എന്നെല്ലാം റൂഹിനെ വിശേഷിപ്പിക്കുന്നത് ഇത് കൊണ്ടാണ്. ഈ പറഞ്ഞതെല്ലാം ശരീരങ്ങളുടെ സ്വഭാവമാണ്. ആശയങ്ങളുടെ സ്വഭാവമല്ല.

നമ്മുടെ ഇമാമുകളിൽ പെട്ട ചില പ്രമുഖർ പറയുന്നതിങ്ങനെ: ശരീരത്തിനുള്ളിൽ മനുഷ്യന്റെ അതെ രൂപത്തിൽ രൂപാന്തരപ്പെടുന്നു നേരിയ ശരീരമാണ് റൂഹ്. നമ്മുടെ ഗുരുവര്യരിൽ ചിലരും മറ്റും പറയുന്നു: പുറപ്പെടുകയും പ്രവേശിക്കുകയും ചെയ്യുന്ന ശ്വാസമാണ് റൂഹ്. മറ്റു ചിലർ പറയുന്നത് രക്തമാണ് റൂഹ് എന്നാണ്. ഇതെല്ലാം ഖാളീ(റ) ഉദ്ദരിച്ചതാണ്‌. ശേഷം ഇമാം നവവി(റ) പറയുന്നു: നമ്മുടെ അസ്വഹാബിന്റെ അടുക്കൽ കൂടുതൽ സ്വഹീഹായ അഭിപ്രായം ഇതാണ്: ശരീരത്തിന്റെ ഇടയിലേക്ക് ആണ്ടിറങ്ങി നിൽക്കുന്ന നേരിയ ശരീരങ്ങളാണ് റൂഹ്. അവ ശരീരവുമായി വേർപിരിഞ്ഞാൽ ശരീരം മരിക്കും. (ശർഹു മുസ്ലിം: 6/364)

“റൂഹ് എന്റെ രക്ഷിതാവിന്റെ കാര്യത്തിൽ പെട്ടതാകുന്നു” എന്ന് മറുപടി പറയാനുള്ള കാരണം ഇമാം ഖുർതുബി(റ) വിവരിക്കുന്നതിങ്ങനെ: